|| Om tat sat ||

సుందరకాండ.
అథ ఏకోనవింశస్సర్గః

శ్లో|| తస్మిన్నేవ తతః కాలే రాజపుత్త్రీ త్వనన్దితా|
రూపయౌవనసంపన్నం భూషణోత్తమ భూషితమ్||1||
తతో దృష్ట్వైవ వైదేహీ రావణం రాక్షసాధిపం|
ప్రావేపత వరారోహా ప్రవాతే కదళీ యథా||2||

స|| తతః తస్మిన్ ఏవ కాలే రాక్షసాధిపం రావణం దృష్ట్వైవ రాజపుత్రీ అనిందితా రూపయౌవ్వన సంపన్నం భూషణోత్తమభూషితం వరారోహా వైదేహీ ప్రవాతే కదళీ యథా ప్రావేపత||

తా|| అప్పుడు అదేసమయములో రాక్షసాధిపుడగు రావణుని చూచి రూపయౌవ్వన సంపదలు కల దోషరహిత రాజపుత్రి ఉత్తమమైన భూషణములతో భూషింపబడిన అ వైదేహి పెనుగాలిలో ఊగులాడె అరటి చెట్టులా వణికి పోయెను.

శ్లో|| అచ్చాద్యోదరమూరుభ్యాం బాహుభ్యాం చ పయోధరౌ|
ఉపవిష్టా విశాలాక్షీ రుదన్తీ వరవర్ణినీ||3||

స||విశాలాక్షీ వరవర్ణినీ ఊరుభ్యాం ఉదరం బాహూభ్యాం పయోధరౌ అచ్ఛాద్య రుదన్తీ ఉపవిష్టా||

తా|| ఆ ఉత్తమమైన వర్ణము కల విశాలాక్షి తన తొడలతో ఉదరమును, బాహువులతో స్తనములను కప్పుకొని కూర్చుని విలపింపసాగెను.

శ్లో|| దశగ్రీవస్తు వైదేహీం రక్షితాం రాక్షసీగణైః|
దదర్శ సీతాం దుఃఖార్తాం నావం సన్నామివార్ణవే ||4||
అసంవృతాయాం మాసీనాం ధరణ్యాం సంశితవ్రతాం
ఛిన్నాం ప్రపతితాం భూమౌ శాఖామివ వనస్పతేః||5||

స|| దశగ్రీవస్తు రాక్షసీగణైః రక్షితామ్ వైదేహీం దుఃఖార్తామ్ ఆర్ణవే సన్నాం నావమివ సీతాం దదర్శ||అసంవృతాం ధరణ్యాం ఆసీనామ్ ఛిన్నాం భూమౌ ప్రపతితామ్ వనస్పతేః శాఖామివ ||

తా|| ఆ దశగ్రీవుడు కూడా రాక్షసీ గణములచేత రక్షింపబడుచున్న అత్యంత దుఃఖములో సాగరమధ్యములో చిక్కుకొని ఉన్న నావ లాగ ఉన్న సీతను చూచెను. భూమి మీద కూర్చుని ఉన్న ఆ సీత విరగకొట్టి భూమి మీద పడవేసిన చెట్టు కొమ్మలవలె వుండెను.

శ్లో|| మలమణ్డిన చిత్రాఙ్గీం మండనార్హాం అమణ్డితామ్|
మృణాళీ పఞ్కదిగ్ధేవ విభాతి న విభాతి చ||6||
సమీపం రాజసింహస్య రామస్య విదితాత్మనః|
సఙ్కల్పహయసంయుక్తైః యాన్తీమివ మనోరథైః||7||

స|| మలమణ్డన చిత్రాఙ్గీం మణ్డనార్హాం అమణ్డితామ్ పఞ్కదిగ్ధా మృణాలీ ఇవ వ్భాతి న విభాతి చ||సంకల్పహయసంయుక్తైః మనోరథైః విదితాత్మనః రాజసింహస్య రామస్య సమీపం గచ్ఛన్తీమివ |

తా|| మలినమాలిన్యలులతో కప్పబడినా సుందరముగా నున్న , ఆభరణములు ధరింపగలదైననూ ఆభరణములు లేక ఆమె బురదలోని తామరతూడు వలె ప్రకాశించకుండా ప్రకాశించుచున్నట్లు వున్నది. సంకల్పమనే హయములద్వారా మనో రథముపై రాజసింహుడు విదితాత్ముడగు శ్రీరాముని సమీపమునకు చేరుచున్నదా అన్నట్లు ఉండెను.

శ్లో|| శుష్యన్తీం రుదతీం ఏకాం ధ్యానశోకపరాయణామ్|
దుఃఖ స్యాన్తం అపశ్యన్తీం రామాం రామం అనువ్రతామ్||8||
వేష్టమానాం తథఽఽవిష్టాం పన్నగేన్ద్రవధూమివ|
ధూప్యమానాం గ్రహేణేవ రోహిణీం ధూమకేతునా||9||

స|| శుష్యంతీం రుదతీం ఏకాం ధ్యానపరాయణామ్ దుఃఖస్య అంతం అపశ్యంతీం రామాం రామమ్ అనువ్రతామ్ ||తథా అవిష్టాం వేష్టమానాం పన్నగేంద్ర వధూమివ ధూమకేతునా గ్రహేణ ధూప్యమానామ్ రోహిణీం ఇవ ||

తా|| ఆమె శుష్కించిపోయి రోదించుచూ ఒక్క రామునే ధ్యానించుచూ దుఃఖముయొక్క అంతు తెలియని స్థితిలో ఉండెను. ఆవిధముగా కట్టువడి కూర్చుని ఉన్న ఆ సీత చుట్టచుట్టుకొనియున్న పన్నగేంద్రుని వధువువలె , గ్రహముల పొగలలో చిక్కుకొని ఉన్న రోహిణి వలె నున్నది.

శ్లో|| వృత్తశీలకులేజాతాం ఆచారవతి ధార్మికే|
పునస్సంస్కారమాపన్నాం జాతా మివ దుష్కులే||10||
అభూతేనాపవాదేన కీర్తిం నిపతితా మివ|
అమ్నాయానాం అయోగేన విద్యాం ప్రశిథిలామివ||11||
సన్నామివ మహాకీర్తిం శ్రద్ధామివ విమానితామ్|
పూజామివ పరిక్షీణాం ఆశాం ప్రతిహతామివ||12||

స|| జాతాం ధార్మికే ఆచారవతీ వృత్తశీలకులే సంస్కారం ఆపన్నాం దుష్కులే పునః జాతాం ఇవ || అభూతేన అపవాదేన నిపాతితాం కీర్తిమివ ఆమ్నాయతానామ్ అయోగేన ప్రశిథిలామ్ విద్యాం ఇవ||సన్నామ్ మహాకీర్తిం ఇవ విమానితాం శ్రద్ధాం ఇవ పరిక్షిణాం పూజాం ఇవ ప్రతిహతాం ఆశాం ఇవ||

తా|| ధార్మిక ఆచారవతీ శీలమైన కులములో జన్మించి సంస్కారవంతమైన కులములో ప్రవేశించినప్పటికి, అమె ఇప్పుడు దుష్కులములో జన్మించిన స్త్రీవలె కనపడుతున్నది. ఆమె అపవాదములతో పాతివేయబడిన కీర్తివలె నున్నది. మననము లేనందు వలన ఉపయోగింపబడని విద్యవలె నున్నది. ఆమె సన్నపడిన మహాకీర్తివలె, అవమానింపబడిన శ్రద్ధవలె, పూజద్రవ్యములు లేని పూజవలె నిష్ఫలమైన ఆశవలె ఉన్నది.

శ్లో|| అయతీమివ విధ్వస్తాం ఆజ్ఞాం ప్రతిహతామివ |
దీప్తామివ దిశం కాలే పూజాం అపహృతా మివ||13||
పద్మినీమివ విధ్వస్తాం హతశూరాం చమూమివ|
ప్రభామివ తమోధ్వస్తాం ఉపక్షీణామివాపగామ్||14||
వేదీమివ పరామృష్టాం శాన్తాం అగ్నిశిఖామివ|
పౌర్ణమాసీ మివ నిశాం రాహుగ్రస్తేన్దుమణ్డలామ్||15||

స|| విధ్వస్తాం అయతీం ఇవ ప్రతిహతాం ఆజ్ఞాం ఇవ కాలే దీప్తితాం దిశమివ అపహృతాం పూజాం ఇవ||విధ్వస్తాం పద్మినీం ఇవ హతశూరం చమూం ఇవ తమోధ్వస్తాం ప్రభాం ఇవ ఉపక్షీణామ్ అపగాం ఇవ||పరామృష్టాం వేదీం ఇవ శాంతాం అగ్నిశిఖాం ఇవ రాహుగ్రస్తేన్దుమణ్డలాం పౌర్ణమాసీం నిశాం ఇవ||

తా|| ఆ సీత వస్తుంది అనుకున్న లబ్ది ధ్వంసమైనట్లు వున్నది. శిరసావహింపబడని ఆజ్ఞవలె నున్నది. ఆపాతకాలములో జ్వలిస్తున్న దిశవలె నున్నది. నిర్వర్తింపబడని పూజవలె నున్నది. ధ్వంసించబడిన లతలవలెనున్నది. శూరులు పోయిన సేనవలె నున్నది. చీకటిచే ఆవరింపబడిన కాంతి వలెనున్నది. ఎండి పోయిన నదివలె నున్నది. అపవిత్రమైన వేదికవలె నున్నది. శమించిన అగ్ని జ్వాలవలె నున్నది. రాహువుచే మింగబడిన పూర్ణచంద్రుని వలె నున్నది.

శ్లో|| ఉత్కృష్ణపర్ణకమలాం విత్రాసిత విహఙ్గమాం|
హస్తి హస్తపరామృష్టాం ఆకులాం పద్మినీమివ||16||
పతిశోకతురాం శుష్కాం నదీం విస్రావితామివ|
పరయా మృజయా హీనాం కృష్ణపక్ష నిశామివ||17||

స|| హస్తిహస్తపరామృష్టామ్ ఉత్కృష్టపర్ణకమలామ్ విత్రాసిత విహఙ్గమాం ఆకులామ్ పద్మినీం ఇవ ||పతిశోకతురాం విస్రావితాం శుష్కాం నదీం ఇవ పరయా మృజయా హీనామ్ కృష్ణపక్షనిశాం ఇవ||

తా|| ఆమె, గజముల తొండములతో ధ్వంసింపబడిన తామరలు కల భయపడిన పక్షులతో ఆవరింపబడిన తామరకొలను లోని పద్మిని వలె నున్నది. పతిశోకముతో దుఃఖములో నున్న, నీరు పక్కకి మరగించబడి శుష్కించిన నది వలె నున్నది , కృష్ణపక్షములో నున్న రాత్రివలె నున్నది.

శ్లో|| సుకుమారీం సుజాతాఙ్గీం రత్నగర్భగృహోచితామ్|
తప్యమానామివోష్ణేన మృణాళీ మచిరోద్ధృతామ్||18||
గృహీతా మాళితాం స్తమ్భే యూధపేన వినా కృతాం|
నిశ్శ్వసన్తీం సుదుఃఖార్తాం గజరాజవధూమివ||19||

స|| సుకుమారీం సుజాతాఙ్గీం రత్నగర్భగృహోచితాం తప్యమానాం అచిరోద్ధతామ్ మృణాలీం ఇవ || గృహీతాం స్తంభే ఆలితాం యూథపేన వినా కృతామ్ నిఃశ్వసంతీం సుదుఃఖార్తాం గజరాజవధూం ఇవ||

తా|| సుకుమారి , సందరమైన వయవములు గలది, రత్నగర్భమైన గృహములలో నివశించతగినది అయిన ఆ సీత పెకలింపబడి ఎండవేడికి తపించిపోయిన తామరపూవులా వున్నది. ఆమె పట్టుకోబడి స్తంభమునకు కట్టబడి గజరాజునుంచి విడివడిన గజరాజు వదువు వలె అతి దుఃఖముతో నిట్టూర్చుచున్నది.

శ్లో|| ఏకయా దీర్ఘయా వేణ్యా శోభమానాం అయత్నతః|
నీలయా నీరదాపాయే వనరాజ్యా మహీమివ||20||
ఉపవాసేన శోకేన ధ్యానేన చ భయేన చ|
పరీక్షీణాం కృశాం దీనాం అల్పాహారాం తపోధనామ్||21||
అయాచమానాం దుఃఖార్తాం ప్రాఞ్జలిం దేవతామివ|
భావేన రఘుముఖ్యస్య దశగ్రీవ పరాభవమ్||22||

స|| దీర్ఘయా ఏకయా వేణ్యా అయత్నతః శోభమానామ్ నీరదాపాయే నీలయా వనరాజ్యా మహీం ఇవ||ఉపవాసేన శోకేన ధ్యానేన భయేన చ పరిక్షీణాం కృశాం దీనాం అల్పహారాం తపోధనామ్ || దేవతాం ఇవ దుఃఖార్తాం భావేన రఘుముఖ్యస్య దశగ్రీవ పరాభవమ్ ప్రాంజలిం అయాచమానామ్||

తా|| అప్రయత్నముగా పోడుగైన ఒక జడతో శోభించుచున్న ఆమె వర్షాకాలపు చివరిలో నల్లని వృక్షములబారుతో వున్న భూమిలా శోభిస్తున్నది. ఉపవాసములతో శోకముతో ధ్యానముతో భయముతో క్షీణించి కృశించి దీనముగానున్న ఆ సీత తపమే ధనముగా స్వల్పాహారముతో ఉన్నది. దుఃఖములో నున్న దేవతవలె నున్న అంజలిఘటించి రాఘవముఖ్యునిచేత రావణ పరాభవము కోరుచున్నదా అన్నట్లు వున్నది.

శ్లో|| సమీక్షమాణాం రుదతీమనిన్దితాం
సుపక్ష్మ తామ్రాయత శుక్లలోచనామ్|
అనువ్రతాం రామమతీవ మైథిలీం
ప్రలోభయామాస వధాయ రావణః ||23||

స||| సమీక్షమానామ్ రుదతీం అనిందితాం సుపక్ష్మ తామ్రాయత శుక్లలోచనామ్ అతీవ రామం అనువ్రతామ్ మైథిలీం రావణః వధాయ ప్రలోభయామాస||

తా|| రోదించుచున్న దోషములేని, చక్కని కనురెప్పలు గల ,కొనలందు ఎరుపుదనము, తెల్లని విశాలనేత్రములు కల , ఎల్లప్పుడూ రామునే ధ్యానించుచున్న ఆ సీతను ప్రలోభించుటకు రావణుడు తన చావును కోరుకుంటున్నట్లు ప్రయత్నము చేయును.

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే ఏకోనవింశస్సర్గః||

ఈ విధముగా శ్రీమద్వాల్మీకి రామాయణములో సుందరకాండలో పంతొమ్మిది సర్గ సమాప్తము.

||ఓం తత్ సత్||

 

 

 

 

 

 

||ఓం తత్ సత్||